سیمین دخت بیات، پزشك هماهنگ كننده سل معاونت امور بهداشتي دانشگاه با اشاره به تاریخچه بیماری سل عنوان کرد: بیماری سل یکی از قدیمی ترین بیماریهای بشری است که شواهد آن در اجساد مومیایی هزاران سال پیش مشاهده شده و اولین بار میکروب این بیماری توسط رابرت کخ "Robert Koch" کشف شده است. این بیماری يك بيماري عفوني است كه در اثر مجموعه مايكوباكتريوم هاي سلي يعني هر كدام از مايكوباكتريوم هاي توبركلوزيس، بوويس و آفريكانوم ايجاد مي شود. بيماري در اكثريت موارد ناشي از مايكوباكتريوم توبركلوزيس (يعني نوع انساني) است. سل مي تواند تقريبا تمام اعضاي بدن را مبتلا سازد. ولي شايع ترين شكل بيماري سل ريوي است. راه انتقال عفونت تقريبا هميشه از راه تنفس است ولي ميكروب سل پس از ورود به ريه و ايجاد ضايعه اوليه مي تواند از طريق جريان خون، عروق لنفاوي، برونشها و يا  در اثر مجاورت، مستقيماً به ديگر قسمت هاي بدن منتشرشود.

سل چگونه از بيمار به فرد سالم منتقل مي شود ؟

دکتر بیات نحوه انتقال بیماری سل را بدین صورت تشریح کرد: ميكروب سل به صورت ذرات ريز وارد هوا شده و نظير سرماخوردگي منتقل مي شود. اين ذرات توسط سرفه، عطسه، صحبت، خنده و يا فرياد بيمار، ايجاد و در هوا پخش مي شوند. يك سرفه مي تواند 3000 ذره ميكروبي وارد هوا نمايد و 5 دقيقه صحبت كردن نيز همين تعداد ذره توليد مي كند و عطسه نيز تعداد بيشتر ايجاد مي نمايد. اين ذرات ميكروبي چون بسيار كوچك هستند، در هواي موجود در هر فضاي بسته براي مدت طولاني مي توانند به طور معلق باقي بمانند. ميكروب سل در خلط كاملاً خشك شده و يا در گرد و غبار معلق پس از 8 تا 10 روز از بين مي رود. اين ميكروب در خاك سرد و سايه دار حداقل 6 ماه زنده مانده و در خلط در حال پوسيدن و تجزيه، هفته ها و ماهها مقاومت دارد. لذا هواي اطاق آلوده شده به ميكروب سل، مي تواند حتي در زمان غياب بيمار نيز موجب انتقال بيماري گردد.

زماني كه فرد سالم در هواي آلوده به اين ذرات ميكروبي تنفس كند، ميكروب سل را وارد ريه خود كرده و اين ميكروب خود را  در عرض 48 ساعت به نقاط مختلف بدن مي رساند. ولي بعد از آن بدن دفاع كرده و اجازه گسترش و فعاليت را به ميكروب سل نمي دهد. جهت انتقال بيماري سل، تماس هاي طولاني و ورود تعداد زياد ميكروب سل نياز است. انتقال ميكروب سل از بيمار به اطرافيان بستگي به سه عامل واگير بودن بيماري سل، محيطي كه تماس در آن اتفاق مي افتد و مدت زمان تماس دارد. بهترين راه براي توقف انتقال، دوري بيمار از اطرافيان و شروع درمان دارويي مي باشد.

شروع درمان دارويي در كاهش انتقال بيماري بسيار موثر مي باشد به طوري كه واگيري بيماري سل را سريعاً بعد از دو هفته از شروع درمان حتي در صورت مثبت بودن آزمايش خلط كاهش داده و در طول زمان مصرف دارو ادامه خواهد داد. افرادي كه به مدت طولاني در تماس نزديك با بيماران مسلول واگير مي باشند، بيشترين ميزان خطر ابتلاء به سل را دارا هستند. تماس نزديك بيمار معمولاً با اعضاي خانواده، هم اطاقي، دوستان و همكاران رخ مي دهد. اين افراد به دليل تماس با ميكروسكوپ سل، در معرض خطر ابتلاء به عفونت سل مي باشند. مكان هاي پرازدحام، كوچك، سربسته، كم نور، بدون تهويه مناسب و مرطوب بهترين شرايط را براي تسهيل انتقال عفونت ايجاد مي كنند. تابش مستقيم آفتاب در عرض 5 دقيقه باسيل سل را از بين مي برد. لذا در كشورهاي گرمسير تماس مستقيم اشعه آفتاب روش مناسبي براي از بين بردن ميكروب سل است. به همين دليل گسترش و سرايت بيماري بيشتر در خانه ها يا كلبه‌هاي تاريك اتفاق مي افتد.

چه افرادي در معرض خطر ابتلا به بيماري سل هستند؟

وی افزود: اگرچه همه افراد استعداد ابتلا به سل را دارند اما كودكان كم سن، افراد سالمند، افراد مبتلا به بيماري ديابت (مرض قند)، سوء تغذيه، سرطان ها، نارسايي مزمن كليه و ايدز و همچنين افرادي كه داروهاي ضعيف كننده سيستم دفاعي بدن نظير كورتون و دارهاي ضدسرطان استفاده مي كنند بيش از سايرين در معرض خطر ابتلا به بيماري سل هستند. آلودگی همزمان به ویروس ایدز خطر ابتلا به بیماری سل را بطور معنا داری افزایش می دهد.

علائم  بيماری سل ريوی كدام است؟

پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی، شايعترين علامت ابتلا به بيماري سل ريوي سرفه پايدار به مدت دو هفته يا بيشتر عنوان کرد و گفت: این سرفه معمولاً همراه خلط و گاهي خلط خوني مي باشد و ممكن است علائمي از جمله تنگي نفس و درد قفسه سينه نيز وجود داشته باشد. علايم عمومي و مشترك در بيماري سل عبارتند از: تب، كاهش اشتها، كاهش وزن، بي حالي، تعريق شبانه، خستگي زودرس و ضعف عمومي.

آيا تمام انواع سل مسري بوده و به اطرافيان منتقل مي شود؟

دکتر بیات در ادامه گفت: تنها بيمار مبتلا به سل ريوي خلط مثبت مي تواند ميكروب را در هوا پخش كرده و بيماري را به اطرافيان منتقل نمايد. لذا در اكثر موارد سل ريوي خلط منفي و انواع سل خارج ريوي مسري نبوده و به ديگران منتقل نمي شوند.

تشخيص بيماري سل چگونه است؟

وی تشخيص بيماري سل ريوي در قدم اول در افراد مشكوك (بيش از دو هفته سرفه داشته و يا خلط خوني دارند) سه نوبت آزمايش خلط عنوان کرد.

آيا بيماري سل درمان پذير است؟

دکتر بیات، با اشاره به اینکه خوشبختانه امروزه با داروهاي موجود بیماران سلی بهبودي كامل پيدا مي نمايند، افزود: اكثر داروهاي ضد سل خوراكي بوده و نيازي به بستري شدن در بيمارستان ندارند. طول مدت درمان حداقل 6ماه و مصرف منظم و كامل دارو شرط اصلي موفقيت درمان سل است. بيمار مبتلا به سل داروهاي روزانه خود را با نظارت مستقيم و مشاهده كارمند بهداشتي و يا فرد آموزش ديده مصرف ميكند. به اين روش «درمان كوتاه مدت با نظارت مستقيم» و يا به اختصار داتس (DOTS) مي گويند. به اين ترتيب از قطع خود سرانه دارو و مقاوم شدن ميكروب هاي سل نسبت به داروهاي موجود جلوگيري مي شود. اگر داروهاي ضدسل به صورت منظم استفاده نشود، بيماري به سل مقاوم به درمان تبديل مي‌شود. سل مقاوم به درمان بيماري كشنده و درمان آن بسيار سخت و پر هزينه است.

بهترین راه پيشگيري از بروز سل چیست؟

پزشک هماهنگ کننده سل معاونت، مهم ترین راه پیشگیری سل از شناسایی افراد بیمار و درمان سریع آنها جهت جلوگیری از انتقال دانست و اجراي كامل استراتژي DOTS را بهترين راه پيشگيري از بروز موارد مزمن سل و گسترش MDR-TB عنوان کرد.

وی ادامه داد: در كشورهايي از جهان كه چندين سال است استراتژي DOTS را به خوبي اجرا مي كنند، موارد مزمن سل كمتر از 2% كل موارد سل ريوي اسمير خلط مثبت را تشكيل مي دهند. به عبارت ديگر، بهترين راه پيشگيري از ايجاد مقاومت دارويي، تبعيت از راهنماي كشوري مبارزه با سل يعني تجويز صحيح و كامل رژيم درماني حاوي داروهاي خط اول ضد سل به صورت تحت نظارت مستقيم روزانه يك ناظر مطمئن، علاقمند و آموزش ديده براي موارد سل حساس به دارو است. البته پس از راهكار فوق كه اقدام اصلي در زمينه پيشگيري از بروز MDR-TB است، شناسايي به موقع موارد سل مقاوم و سپس درمان هر چه سريعتر آنها با رژيم هاي دارويي صحيح حاوي داروهاي خط دوم ضد سل نيز مي تواند اقدامي موثر براي توقف چرخه انتقال سل مقاوم به دارو باشد. در واقع به همين دليل و با هدف حذف هر چه سريعتر و بيشتر منابع بالقوه انتقال سل در جامعه موضوع مديريت موارد سل مزمن و مقاوم به دارو به اجزاي استراتژي پيشين DOTS افزوده شده است. با اين كار از انتقال باسيل مقاوم به دارو از افراد مبتلا به سل مقاوم به سايرين جلوگيري مي شود.

نحوه ی خدمات تشخيصي ودرماني بيماري سل در کشور ما به چه صورت است؟

دکتر بیات در پایان با اشاره به اینکه كليه خدمات مبارزه با سل اعم از تشخيص، آزمايش خلط، راديوگرافي،

ويزيت پزشك، دارو، پيگيري و كنترل اطرافيان بيمار در سراسر كشور از طريق واحدهای بهداشتي به طور رايگان ارائـــــه مي شود، گفت: مراكز مبارزه با سل در محدوده تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی آماده ارائه خدمات و پاسخگويي به سوالات و مشكلات در رابطه به بيماري سل می باشند.

تاثیرات پاندمی کرونا بر سل

سل زیر سایه کرونا پنهان شده است ،از آن غفلت نکنیم .

 اگرچه پاندمی کرونا به یک مشکل عظیم سلامتی تبدیل شد، و لازم بود روی آن تمرکز می شد،

ولی غفلت از سل تقریبا نیم دهه از دستاوردهای مبارزه با سل را در جهان بر باد داد.

غفلت از سل بدلیل تشابه علایم دو بیماری  توسط مردم، پزشکان و همکاران سیستم بهداشتی،ترس مردم از ابتلا به کووید در صورت مراجعه به آزمایشگاه، رادیولوژی و مراکز درمانی ،تاخیر در مراجعه و تشخیص بیماری،ترس همکاران از نمونه گیری ، حمل نمونه و انجام آزمایش بر روی خلط و ترشحات تنفسی از عوامل غفلت از بیماری می باشند .

اختلال در تامین دارو و مواد آزمایشگاهی،تغییر کاربری برخی ازآزمایشگاه های سل ،

تغییر کاربری بخش های بستری سل و مقاومت دارویی   ،فشار کاری زیاد و خستگی نیروی انسانی ،کاهش نظارت ها نیز از عوامل موثرتاثیر پاندمی بر بیماری سل می باشد.