برنامه های سلامت کودکان
وضعيت كودكان در هر كشور يك ارزيابي گسترده، از وضعيت كنوني بقاي كودكان و مراقبت هاي بهداشتي مادران، كودكان و نوزادان ارائه مي دهد. اين موضوعات در قلب پيشرفت بشري قرار داشته و مي توانند به عنوان مقياسي جهت اندازه گيري ميزان توسعه و رفاه هر كشور و هم چنين مدركي گويا دال بر اولويت ها و ارزش هاي موجود در هر جامعه مورد استفاده قرار گيرند. سرمايه گذاري در زمينه بهداشت كودكان و مادران تنها موضوعي مرتبط با حقوق بشر نيست، بلكه در عين حال يك تصميم اقتصادي خردمندانه و يكي از مطمئن ترين راه ها جهت قرار گرفتن يك كشور در مسير دستيابي به آينده اي بهتر مي باشد.
مجمع عمومي سازمان ملل متحد، يونيسف را موظف كرده تا با ترويج و پشتيباني ازحقوق كودكان و زنان، زمينه ساز بروز موارد سه گانه زير باشد:
اول آن كه كودكان از بدو تولد از مناسب ترين مراقبت ممكن برخوردار باشند، دوم آن كه با تندرستي به مدرسه بروند و پذيراي آموزش شوند و ديگر آن كه سال هاي نوجواني را به سلامت سپري كنند.
در سال هاي گذشته، جمهوري اسلامي ايران پيشرفت قابل ملاحظه اي در تحقق هر چه بيشتر حقوق اوليه كودكان و نوجوانان داشته است از آن جمله دستيابي به پوشش وسيع ايمن سازي، ريشه كني فلج اطفال، كاهش مرگ و مير كودكان و افزايش قابل توجه ثبت نام در مدارس ابتدايي را مي توان نام برد.
اميد است با سعي و تلاش همه همكاران در زمينه نهضت جهاني براي كودكان و نوجوانان به منظور تحقق اهداف زير در طول يك نسل سعي و تلاش نماييم تا:
- همه نوزادان با سلامت زندگي را آغاز كنند و در محيطي پر محبت پرورش يابند تا بتوانند از نظر جسمي تندرست، از نظر ذهني هوشيار، از نظر عاطفي ايمن، از نظر اجتماعي توانا و از نظر فكري پويا باشند.
- همه كودكان به آموزش پايه به طور كامل و با كيفيت مناسب دسترسي داشته باشند.
- همه نوجوانان فرصت بروز استعدادهاي فردي خود را در محيطي امن و بالنده داشته باشند و بتوانند در سرنوشت جامعه خود مشاركت كرده و به آن خدمت نمايند.
همان گونه كه در بالا ذكر گرديد تامين، حفظ و ارتقاء سطح سلامت نوزادان و كودكان به عنوان گروه هاي آسيب پذير جامعه در خدمات بهداشتي جايگاه ويژه اي دارد كه با افزايش آگاهي، دانش، مهارت و توانايي در تمام سطوح كاركنان بهداشتي مي توان عوارض بارداري، زايمان و پس از زايمان و اختلالات بدو تولد را به موقع تشخيص و مراقبت هاي لازم را به مادران و نوزادان در معرض خطر ارائه نمود. مطالعات متعدد دركشورهاي مختلف نشان داده كه با رعايت اصول اوليه مراقبت از بدو تولد و ارائه صحيح مرافبت ها مي توان موفقيت چشمگيري در كاهش مرگ و مير كودكان حاصل نمود.
در راستاي تحقق اهداف فوق درمعاونت بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي فعاليت هايي با اهداف و راهكارهاي ذيل به مورد اجرا گذاشته شده است.
- مراقبت هاي ادعام یافته كودك سالم
- مراقبت های ادغام یافته ناخوشي هاي اطفال (مانا)
- مراقبت های تکاملی اوان کودکی(ECD)
-نظام مراقبت مرگ کودک 1 تا 59 ماهه
برنامه مراقبت های ادغام يافته كودك سالم
تكامل كودك از دوران جنینی آغاز می شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تكامل مطلوب كودك كه حق طبیعی اوست فراهم می شود. مهم ترین دوران تكامل مغزی كودك در دو سال اول زندگی است كه نقش قابل ملاحظه ای بر عملكرد ذهنی، جسمی، روانی، اجتماعی و ایمنی كودك دارد. تجربیاتی كه كودك در سال های سوم تا پنجم زندگی كسب می كند او را برای كسب مهارت های اجتماعی و یادگیری در دوران مدرسه آماده می سازد. تجربیات و مهارت های كودك در دوران 6-8 سالگی كه بدو ورود به مدرسه است در قدرت یادگیری او در دوران تحصیل حیاتی است. بنابر این مراقبت از كودك، حمایت، آموزش و رشد و تكامل مطلوب از دوره لقاح آغاز می شود و نه تنها مراقبت كودك بلكه مراقبت از مادر نیز برای بقاء، رشد و تكامل كودك حائز اهمیت است.
کودکانی كه از مراقبت مطلوب برخوردارند در آموزش و سایرخدمات اجتماعی از بقیه جلوتر هستند توان تولید بیشتری دارند و به قانون بیشتر احترام می گذارند. لذا هزينه های آینده برای آموزش – بهداشت و هزینه های اجتماعی كاهش خواهد یافت و سرمایه های اجتماعی فزونی می یابد. برنامه هاي ادغام يافته تكامل دوران ابتدايي كودكي، فرصت فوق العاده اي جهت اجتناب يا تعديل مشكلات تكامل و فراهم آوردن منافع پايا براي فرد و جامعه را ايجاد مي نمايند.برنامه هاي مراقبت و تكامل ابتداي كودكي، سبب بهبود وضعيت عدالت مي شوند و با فراهم آوردن "آغازي منصفانه" براي كودكان، اين امكان به وجود مي آيد كه بي عدالتي هاي اجتماعي، اقتصادي و جنسيتي مرتبط تعديل گردند. مي توان با همكاري، برخورداري مادران، كودكان و نوزادان از خدمات اساسي با كبفبت را تضمين كرده، وضعيت سلامت و تغذيه آنان را بهبود بخشيده و بقاي كودكان را در مركز تلاش هاي جهاني براي پيشرفت بشريت جاي داد.
برنامه مذکور، مراقبت كودك به ظاهر سالم يا مستعد بيماري است كه هنوز نشانه هاي بيماري در آنان مستقر نشده است. در حقيقت هدف اين برنامه طراحي نظام غربالگري استاندارد مراقبت كودكان صفر تا پنج سال با استفاده از نشانه هاي باليني و اجراي آن مي باشد.
توجه خاص به تكامل آنها در سنین زیر 8 سال و به ویژه زیر 5 سال از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین لحاظ برنامه ای تحت عنوان مراقبت كودك سالم كمتر از 5 سال، به منظور پیشگیری از بیماری با استفاده از نشانه های بالینی از طرف اداره كودكان پیشنهاد و به مرحله اجرادرآمد.
برنامه مراقبت هاي ادغام يافته ناخوشي هاي اطفال( مانا )
كاهش ميزان مرگ وميركودكان نيازمند دستيابي به اهداف توسعه هزاره مرتبط با بهداشت است، به ويژه كاهش فقر و گرسنگي (هدف اول توسعه هزاره)، بهبود وضعيت سلامت مادران (هدف پنجم توسعه هزاره)، مبارزه با اچ . آي. وي / ايدز، مالاريا و ديگر بيماري هاي عمده (هدف ششم توسعه هزاره) و بهبود بهداشت در زمينه آب سالم و محيط (هدف هفتم توسعه هزاره)، تحقق هدف چهارم توسعه هزاره – كاهش ميزان مرگ ومير زير پنج سال به ميزان دو سوم بين سال هاي 1990 و 2015 هنوز امكان پذير است، اما انجام آن با چالشي بزرگ روبرو ست. طي قرون گذشته پيشرفت هاي قابل توجهي در زمينه بهبود كيفيت و ميزان پوشش دهي خدمات بهداشتي اوليه، كاهش ميزان مرگ ومير كودكان زير پنج سال و بهبود وضعيت سلامت و تغذيه كودكان صورت گرفته است. تلاش هاي همه جانبه و يك پارچه صورت گرفته منجر به كاهش قابل توجه بيماري هاي مهمي از جمله سرخك و فلج اطفال گرديده است. تاكيد فزاينده بر لزوم حصول اطمينان از وجود تغذيه مناسب براي كودكان، كاهش سريع سوء تغذيه را در پي داشته است. بهبود آب آشاميدني، فاضلاب و رفتارهاي بهداشتي به كاهش بروز بيماري هاي اسهالي كمك كرده است. در مجموع علي رغم پيشرفت هاي حاصل شده، از تلخي مشكل مرگ ومير كودكان كاسته نشده است. دستيابي به هدف چهارم توسعه هزاره نيازمند تلاش هاي بيشتر در جبهه هاي مختلف مي باشد.
مانا به عنوان مناسب ترين راهكار در جهت كاهش مرگ و مير كودكان در كشور هاي در حال توسعه توصيه شده است. اين راهكار مداخلاتي براي پيشگيري و كاهش بروز بيماري يا مرگ ناشي از شايع ترين بيماري هاي كودكان و ارتقا سطح سلامت كودكان در كشور است. مداخلات طراحي شده در مانا سه هدف عمده را دنبال مي كنند كه شامل:
- بهبود مهارت هاي ارائه دهندگان خدمت در زمينه نحوه برخورد با كودك بيمار
- بهبود در سيستم بهداشتي و درماني به منظور درمان موثر كودك بيمار
- بهبود عملكرد خانواده و جامعه
در اين مدل وقتي يك كودك بيمار به هر دليل به پرسنل ارائه دهنده خدمت مراجعه كند، توقع مي رود به درستي بيماري وي تشخيص داده شود و درمان مناسب را به مدت و ميزان كافي دريافت كند و سپس در صورتي كه نياز به پيگيري باشد در موعد مقرر مراجعه كند. نكته اصلي در اين استراتژي تاكيد بر روي مهم ترين علل مرگ و مير كودكان است. در اين برنامه ارزيابي درست بيماري هاي شايع و خطرناك، وضعيت تغذيه و واكسيناسيون، انجام مداخلات لازم و موثر، تقويت مشاوره با مادر و خدمات پيشگيري كننده طراحي گرديده است.
مراقبت های تکاملی اوان کودکی(ECD)
وضعيت زندگي در طول دوران شيرخواري و ابتداي كودكي تأثير قابل توجهي بر تكامل كودك دارد. شيرخواران و كودكاني كه داراي مشكلات فيزيكي (جسماني) يا محيطي هستند براي آن كه تكامل مطلوب و مناسبي داشته باشند نيازمند توجه ويژه اي هستند. اين كودكان نسبت به ساير اطفال بيشتر به اختلالات تكامل يا تأخير تكامل دچار مي شوند و اين امر خود زمينه ساز بروز انواع و درجات مختلفي از معلوليت هاي حركتي، ذهني، گفتاري، شنوايي و بينايي در آن ها مي شود. براي پيشگيري از اين امر لازم است با تشخيص زودرس مشكلات آن ها و انجام مداخلات به موقع، از بروز تأخير يا اختلال تكامل جلوگيري كنيم. هدف ما اين است كه با يك برنامه غربالگري مناسب، كودكاني كه روند تكاملي غيرطبيعي دارند را سريع تر تشخيص دهيم تا بتوانيم با مداخله به موقع در جهت اصلاح يا كاهش مشكلات اين كودكان گام برداريم و نهايتاً از بروز معلوليت پيشگيري كنيم.
نظام مراقبت مرگ كودكان 1 تا 59 ماهه
نسبت مرگ و مير كودكان زير 5 سال از مهم ترين شاخص هايي است كه نشان دهنده توسعه كشورهاست. سالانه 11 ميليون، روزانه 29 هزار و هر دقيقه 21 كودك زير 5 سال در اثر عواملي كه عمدتا" قابل پيشگيري هستند مي ميرند.
به همين منظور در سال 1990 كشورهاي جهان در قالب طرح سلامت براي همه تا سال 2000 متعهد شدند كه مرگ كودك را در كشور خود طي يك دهه (تاسال 2000 ميلادي) 50 درصد كاهش دهند. هم چنين بر اساس اهداف توسعه هزاره كه در سال 2000 ميلادي مورد تعهد كشورهاي جهان قرار گرفت، نسبت مرگ و مير كودكان در اين كشورها تا سال 2015 ميلادي بايد 75 درصد نسبت به سال 1990 كاهش يابد. در صورت تحقق اين هدف، مرگ كودكان زير 5 سال جهان از ميزان 93 در هزار تولد زنده در سال 1990 به 31 درهزار تولد زنده در سال 2015 كاهش خواهد يافت .
ترسيم دقيق چهره مرگ و مير كودكان در جامعه، به منظور شناسايي علل بروز و يا عوامل قابل اجتناب در هر مرگ و طراحي مداخلات به منظور حل مشكلات و جلوگيري از وقوع مرگ هاي مشابه، از جمله مهم ترين راهكارها براي ارتقاء سلامت كودكان است.